رازهای دوی سرعت
وقتي يوسين بولت در مسابقه نهايي دوي 100 متر المپيك پكن به ركورد كمتر از 9.7 ثانيه رسيد، دنيا با شگفتي به او نگريست. بولت به موفقيتي رسيد كه بسياري از كارشناسان دووميداني فكرش را هم نمي‌كردند و منتظر بودند دست‌كم يكي دو دهه بعد دونده‌اي بيايد و چنين ركوردي را كسب كند.
يك سال بعد بولت كاري بزرگ‌تر انجام داد و عنوان اولين دونده‌اي در تاريخ ورزش را به دست آورد كه 100 متر را در كمتر از 9.6 ثانيه دويده بود. چنين نمايش خيره كننده‌اي به دانشمندان انگيزه داد تا بروند و مطالعه كنند كه نهايت سرعت انسان چقدر مي‌تواند باشد.
در سال 2008 موسسه ورزش فرانسه بر اساس تحقيقي به اين نتيجه رسيد كه ركوردهاي دووميداني تا سال 2060 همچنان شكسته خواهند شد و پس از آن به‌ندرت پيش مي‌آيد كه ركوردي شكسته شود.
اين موسسه به تجزيه و تحليل 3260 ركورد جهاني پرداخت كه از المپيك 1896 تا به حال در دووميداني شكسته شده است. بر مبناي اين تحقيق در اولين دوره المپيك نوين ورزشكاران با 75 درصد توان بالقوه خود رقابت كردند، در حالي كه در المپيك 2008 پكن آنها با 99 درصد توان خود در مسابقات شركت و مبارزه كردند.
پس از المپيك پكن چند موسسه و دانشگاه كار بررسي ساختار بدني بولت و ركوردهايش را آغاز كردند. دانشگاه كورنل يكي از مراكز علمي بود كه تحقيقي جامع را در خصوص ركورد 9.69 ثانيه بولت در المپيك پكن انجام داد و نتايج آن را منتشر كرد.
دانشمندان دانشگاه كورنل در تحقيق خود آوردند كه بولت در پكن مي‌توانست 100 متر را در 9.55 ثانيه بدود. نبود رقيب جدي سبب شده بود كه در مترهاي پاياني مسابقه، اين دونده جامائيكايي از آهنگ سرعت خود بكاهد. دانشمندان در همان سال 2008 پيش‌بيني كردند بولت قادر است روزي از مرز 9.5 ثانيه پايين‌تر بيايد.
فرانس بوش، استاد بيومكانيك دانشگاه فونتيس هلند و متخصص ارشد دووميداني اعتقاد دارد بسياري از پيش‌بيني‌ها كه براساس آمار و داده‌هاي رياضي انجام مي‌شود، غلط از آب درمي‌آيد. او تاكيد كرده است: كسي نمي‌داند كه مرز توانايي‌هاي انسان تاكجاست.
بنابراين بياييم و بگوييم دونده‌اي 100 متر را در 9.5 ثانيه مي‌دود و پس از آن انسان هرگز نخواهد توانست سريع‌تر از اين بدود، درست نيست. اگر همه پيش‌بيني‌هايي را كه تا به حال شده خوب بررسي كنيد، مي‌بينيد همه آنها تنها برجنبه‌هاي كوچكي از سرعت انسان انجام شده‌اند.
بوش استدلال مي‌كند كه در سريع دويدن عوامل گوناگوني دخيل هستند. قدرت عضلات يكي از آنهاست. واقعا نمي‌دانيم قدرت يك دونده سرعتي تا چه ميزان افزايش مي‌يابد. قد، طول گام‌ها، ساختار بدن و حتي مسائل روحي ـ رواني در سريع‌تر دويدن نقش دارند.
بوش حرف‌هايش را چنين ادامه ميدهد: هنوز بايد خيلي چيزها بياموزيم. تحقيقات در مراحل اوليه است. بايد ساليان سال صبر كنيم تا درباره راز سرعت انسان بيشتر بدانيم. خيلي مانده تا به جواب برسيم. ما فقط داريم به پرسيدن سوال‌هاي درست نزديك مي‌شويم. به اعتقاد بوش اگر يوسين بولت تكنيك خود را اصلاح كند، به زماني كمتر از 9.58 ثانيه كه ركورد جهاني اوست، خواهد رسيد. البته تكنيك او از ديگر دوندگان دوهاي سرعت بهتر است و دونده‌اي قوي‌تر به شمار مي‌آيد. دونده‌اي كه تكنيك و قدرت كم دارد، وقتي مثلا پاي راستش به زمين برخورد مي‌كند، بدن او نيز به سمت راست متمايل مي‌شود. در حالي كه بولت با زدن يك پا به زمين به سمت ديگر متمايل مي‌شود و در واقع پاي ديگرش به پرواز درمي‌آيد تا در مسافتي دورتر به زمين برسد.
اگر به دويدن او خوب دقت كنيد، پي مي‌بريد كه او در مقايسه با ديگر دوندگان قادر است نيرويش را سريع‌تر به زمين وارد كند و اين وضع به دويدن جهشي او كمك مي‌كند. بوش اعتقاد دارد سرعت مقوله پيچيده‌اي است و در افراد مختلف متغير است. حتي مايكل جانسون كه ركورددار دوي 200 متر جهان بود نمي‌تواند بگويد تكنيك مطلوب براي يوسين بولت چيست؟
بوش توضيح ميدهد كه در دوهاي سرعت امروز گام‌هاي كشيده اهميت زيادي دارد. او دونده فرانسوي را مثال مي‌زند كه اولين سفيدپوستي است كه 100 متر را در زماني كمتر از 10 ثانيه دويده است. بوش مي‌گويد: كريستوف لوماتره نمونه خوبي براي مطالعه است. بولت دونده‌اي بلندقد با گام‌هاي كشيده است.
لوماتره نيز مثل اوست. لوماتره زياد قدرتمند و عضلاني نيست. او در تمرينات بدنسازي در سالن، در دو ضرب 60 كيلوگرم و در يك ضرب 45 كيلوگرموزنه مي‌زند كه افراد معمولي نيز كه براي آمادگي جسماني و سلامت ورزش مي‌كنند، در همين حد وزنه مي‌زنند. اما مي‌بينيد كه او نيز مانند بولت بسيار سريع است و سرعت او مثل بن جانسون بر قدرت استوار نيست. شايد در آينده ساختار بدني جديدي را ببينيم كه عامل اصلي سرعت بيشتر و ركوردها پايين‌تر شود. بايد صبر كرد.
دانشمندان دانشگاه آمستردام بر اين باورند كه نحوه قرار داشتن عضلات در اسكلت انسان در سريع دويدن او نقش اساسي دارد. بررسي‌ها تنها به دوي 100 متر و ديگر دوهاي سرعت محدود نمي‌شود. دانشمندان حتي درباره سرعت دوندگان استقامت پرداختند. كنه نيسا بكه له، ركورددار دوهاي 5 و 10 هزار متر جهان و قهرمان جهان و المپيك در اين 2 ماده، بارها بر مبناي سرعت خود قهرمان شده است.
او در بسياري از مسابقات تا يك دور مانده به پايان يا نفر اول نبود يا اين‌كه پا به پاي او ديگر دوندگان مي‌دويدند. اما دور آخر را چنان سريع مي‌دويد كه رقيبان با اختلاف فاحش از او عقب مي‌افتادند. هايله گبرسلاسي، ركورددار دوي ماراتن جهان نيز نمونه خوبي است. وقتي او در سال 2008 در مسابقه ماراتن برلين ركورد جهاني 2 ساعت و 3 دقيقه و 59 ثانيه را كسب كرد، دانشمندان به بررسي اين سوال پرداختند. آيا انسان قادر است مسافت 42 كيلومتر و 195 متري دوي ماراتن را در زماني كمتر از 2 ساعت بدود.
پاسخ كويل، يكي از استادان برجسته تربيت بدني و بيومكانيك ورزش اين است: علم مي‌گويد انسان ماراتن را در مدتي كمتر از 2 ساعت خواهد دويد و من فكر مي‌كنم در آينده دوندگان به ركورد يك ساعت و 58 دقيقه در دوي ماراتن خواهند رسيد. موضوع مهم اين است كه دوندگان بدانند انرژي خود را در طول مسير چگونه مصرف كنند. بهترين دوندگان در مقايسه با دوندگان متوسط، 30 درصد كمتر انرژي مصرف مي‌كنند. علت را نمي‌دانيم. يكي از علت‌ها شايد اين باشد كه دوندگان برجسته، توانايي مصرف اكسيژن به ميزان بالا دارند، در حالي كه اسيدلاكتيك كمي توليد مي‌كنند. كويل مي‌گويد ركورد يك ساعت و 58 دقيقه بر مبناي داده و اطلاعات موجود قابل دسترسي است. اما به هر حال بايد اطلاعات بيشتري به دست آيد و مطالعات گسترده‌تري انجام شود. شايد براساس مطالعات جديد و علمي‌تر اعلام شود كه انسان قادر خواهد بود دوي ماراتن را خيلي سريع‌تر بدود.
به اعتقاد كويل، گبرسلاسي 37 ساله دونده‌اي نيست كه بتواند دوي ماراتن را در زماني كمتر از 2 ساعت بدود. زيرا سن او اجازه چنين كار بزرگي را نمي‌دهد. اما سامي وانجيرو قهرمان دوي ماراتن المپيك پكن شايد بتواند به اين مرز برسد. او در المپيك 2008 پكن ركورد 2 ساعت و 6 دقيقه و 32 ثانيه را در ماراتن به دست آورد و ركورد قبلي المپيك را كه در سال 1984 ثبت شده بود، حدود 3 ثانيه كاهش داد.
وانجيرو در سال 2008 تنها 21 سال داشت. بنابراين او سال‌هاي زيادي را پيش رو دارد كه به اوج دوران ورزشي‌اش برسد و ركوردي استثنايي در دوي ماراتن به دست آورد.
